HUKUK VE İDARE ADAMI OLARAK
OSMANLI DEVLETİ'NDE
KADI
İlber Ortaylı
1994
Kronik Yayıncılık
2. Baskı - Kasım2016
108 sayfa
İlber Ortaylı'nın çeşitli yerlerde yayınlanmış kadılıkla ilgili makaleleri bir araya getirilmiş bu kitapta.
Yoğun ve teknik bir anlatımı yok. Ortaylı da zaten "mütevazı bir müracaat kitapçığı" diyor bu kitap.
*
Kadı, sadece yargıç değil aynı zamanda noter, müfettiş, belediye başkanı...
Bu çerçevede kadının nasıl göreve geldiğini, nasıl görevde kaldığını, yardımcılarının kimler olduğunu, adli sistemin işleyişini anlatmış.
Önemli bir husus olarak; kadıların atandıkları yerdeki görev süresinde bir kesinlik yokmuş. Bölge halkıyla yüz göz olmasını engellemek için genelde kısa süreler için (1 sene, 20 ay) görevlendirilse de uygulamada kesinlik kazanmış bir husus değilmiş.
"Sürelerin belirsizliği (...) ciddi problemler doğurmuştur. (...) Görev sürelerini güven altına almak için gayrikanuni harcama ve rüşvet gibi yollara başvurdular. Sarf ettikleri parayı az zamanda fazlasıyla kazanmak için türlü yolsuzluklara saptılar." sf.30
*
Kadılar esasen bağımsızlar ama "uygulamada Osmanlı kadısının bağımsızca görevini yerine getirmesini engelleyen çevre, eyaletteki mülki amirlerden çok, mahalli halkın önde gelenleridir." sf.32
*
Osmanlı'da bir mahkeme binası olmamış.
Kadı kimi zaman camide, kimi zaman medresede, kimi zaman evinde yargılamasını yürütmüş.
Bu yargılama aleni bir şekilde yapılırmış.
Bilirkişiye başvurma, keşfe gitme, yemin delili, şahit dinleme gibi hukuki öğelere de başvurulurmuş.
Kadı ilk önce davacıyı dinler; bundan sonra davalıyı dinler. Sonra davalıya davacının iddiası ile ilgili sorular sorarmış.
Bugünkü sisteme yakın bir adli mekanizma var gibi gözüküyor. Sadece her işi kadı yapıyor.
Ancak o dönemdeki anlaşmazlıklar için hemen devletin adli mekanizmasına başvurulmadığı, iş yoğunluğunun çok olmadığı düşünülürse pek çok görevin kadıda toplanmış olması anlaşılabilir bir husus.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder